Adrian Brona
27.04.2023
Związek Młodzieży Komunistycznej (ZMK, nazywany często Ligą Młodzieży Komunistycznej) przez wiele lat był uważany za kuźnię elit Chin. Swoje pierwsze kroki polityczne stawiali tam byli sekretarze generalni Komunistycznej Partii Chin (KPCh) oraz liczni członkowie Biura Politycznego. W samym statucie partii młodzieżówka została zresztą określona jej „armią rezerwową”. Wraz z XX Zjazdem partii w 2022 roku został jednak zamknięty pewien etap. Po raz pierwszy od 1980 roku w Biurze Politycznym nie znalazł się ani jeden z byłych liderów młodzieżówki, mimo że 10 lat wcześniej ponad 1/3 jego członków miała za sobą owocną karierę w ZMK. Proces stopniowej ich marginalizacji jest niezbędny do zrozumienia dynamiki, która obecnie ma miejsce w partii.
Gdy Deng Xiaoping przejmował władzę w partii na przełomie lat 70. i 80. XX wieku to sięgnął po pomoc kilkorga swoich protegowanych. Jednym z nich był Hu Yaobang, który przez wiele lat kierował pracami młodzieżówki partyjnej. Dzięki rekomendacji Denga najpierw stanął na czele Sekretariatu Komitetu Centralnego (KC), a następnie został sekretarzem generalnym KPCh (1982-1987). W ten sposób rozpoczął się trwający ponad cztery dekady okres, gdy wśród członków Stałego Komitetu Biura Politycznego, czyli najważniejszych przywódców partii, zawsze można było znaleźć byłych wysokich rangą działaczy ZMK. W latach 90. pracami sekretariatu partyjnego kierował Hu Jintao (szef młodzieżówki w latach 1984-1985), by w pierwszej dekadzie XXI wieku stanąć na czele partii. W drugiej dekadzie z kolei fotel premiera przejął Li Keqiang, który kierował pracami ZMK w latach 1993-1998. Dopiero rozstrzygnięcia XX Zjazdu KPCh jesienią 2022 roku spowodowały, że ani w Biurze Politycznym, ani tym bardziej w Stałym Komitecie, nie znalazł się żaden z byłych wysokiej rangi działaczy ZMK. To nie był przypadek, tylko raczej efekt zaplanowanej polityki Xi Jinpinga.
Relacje Xi z młodzieżówką są niejednoznaczne. To właśnie w niej stawiał swoje pierwsze kroki polityczne. Został do niej przyjęty na początku lat 70. XX wieku, choć dopiero po kilku wcześniejszych odmowach lokalnego komitetu. W tym czasie drzwi do partii były dla niego zamknięte. Stanowiło to pokłosie sytuacji jego ojca, Xi Zhongxuna. Xi senior należał do elity partyjnej, w latach 50. kierował Wydziałem Propagandy KC, a następnie został wicepremierem. Już w 1962 roku oskarżono go jednak o kierowanie antypartyjną kliką i usunięto ze stanowisk. Stanowiło to spore obciążenie na starcie kariery jego syna. ZMK był więc dla obecnego sekretarza generalnego partii niejako alternatywną ścieżką rozwoju kariery.
Xi Jinping już w 1974 roku został przyjęty do KPCh i na tym etapie właściwie porzucił karierę w młodzieżówce. Nie oznacza to jednak, że nie miał kontaktu z jej działaczami. W 1985 roku został uzyskał stanowisko wiceburmistrza miasta Xiamen. Pomóc w tym transferze miał mu jego ojciec, który znał się z ówczesnym szefem prowincji Fujian – Xiang Nanem, byłym członkiem Sekretariatu ZMK oraz protegowanym Hu Yaobanga. Wraz z postępem kariery Xi, który pozostał w tym regionie do 2002 roku, miał sposobność pracować z innymi byłymi liderami młodzieżówki. Do najważniejszych z nich należeli byli szefowie ZMK. Pierwszym z nich był Wang Zhaoguo, gubernator Fujian w latach 1987-1990 (kierował pracami młodzieżówki 1982-1984) oraz Song Defu, który rządził prowincjonalnym komitetem partii w latach 2000-2004 (na czele młodzieżówki stał w latach 1985-1993).
Trzeci raz w swojej karierze Xi miał bliższe kontakty z młodzieżówką w latach 2007-2012. Stał wtedy na czele Sekretariatu KC, a jednym z jego obowiązków było nadzorowanie tej organizacji. Mógł się wtedy bliżej przyjrzeć jej funkcjonowaniu, zwłaszcza na szczeblu centralny. Co ciekawe, było tuż po tym, gdy wygrał rywalizację z Li Keqiangiem oraz Li Yuanchao o namaszczenie na przyszłego sekretarza generalnego KPCh. Obaj oni byli wcześniej wysokiej rangi działaczami młodzieżówki. W następnych latach zresztą z nimi blisko współpracował. Li Keqiang przez dekadę (2013-2023) pełnił funkcję premiera, a Li Yuanchao był u jego boku wiceprzewodniczącym Chińskiej Republiki Ludowej (2013-2018).
Xi od początku swoich rządów wyrażał jednak sceptycyzm wobec funkcjonowania młodzieżówki. Wynikało to prawdopodobnie z jego obserwacji podczas jej nadzorowania. Jego krytycyzm sprowadzał się przede wszystkim do nadmiernego zbiurokratyzowania tej instytucji, a także swoistego oderwania od potrzeb młodych ludzi. Dodatkowo sam ZMK wydawał się mieć zbyt silną pozycję polityczną, żeby Xi mógł ją zaakceptować. Dlatego w latach 2016-2018 doprowadził do znacznej reformy tej organizacji. Zaczęło się od ograniczenia budżetu władz centralnych o ponad 50%. Większy nacisk został położony na pracę podstawowych komórek młodzieżówki, a mniejszy na jej biurokrację. W 2017 roku Xi doprowadził do ograniczenia liczby byłych jej członków w KC KPCh. Miejsce w tym gronie stracił też pierwszy sekretarz młodzieżówki, który kilka dni później został przesunięty na mało prestiżowe stanowisko polityczne w administracji rządowej. Po zjeździe ZMK w 2018 było już jasne, że stał się on przede wszystkim pasem transmisyjnym, starającym się dostosować przekaz centrali partyjnej do młodzieży. Pasem, który został pozbawionym podmiotowości politycznej.
Ostateczna marginalizacja wpływów ZMK oraz jego byłych członków nastąpiła w 2022 roku. Po kolei degradowano byłych szefów młodzieżówki. Zaczęło się od Lu Hao (kierował pracami ZMK w latach 2008-2013), który został przeniesiony z funkcji ministra zasobów naturalnych na fotel szefa jednego z think-tanków rządowych. Jesienią, podczas XX Zjazdu, na emeryturę odeszli członkowie Stałego Komitetu Biura Politycznego Li Keqiang oraz Wang Yang, również związany w młodości z ZMK. Największe zdziwienie jednak wywołało odwołanie z Biura Politycznego jego najmłodszego członka, Hu Chunhua. Hu kierował młodzieżówką w latach 2006-2008. Był uważany za jednego z kluczowych protegowanych Hu Jintao (zbieżność nazwisk przypadkowa). Zanim Xi skonsolidował władze w swoim ręku wymieniano Hu Chunhua wśród jego potencjalnych następców, a następnie wśród głównych kandydatów na premiera. Zamiast otrzymania ważnego stanowiska został jednak mianowany w marcu 2023 roku jednym z wiceszefów parlamentu. Jest to funkcja prestiżowa, ale pozbawiona władzy, przydzielana często marginalizowanym przywódcom partii. Będzie ją pełnił razem z Zhou Qiangiem, innym byłym szefem ZMK (1998-2006). Po roszadach kadrowych z ostatnich kilku miesięcy ostatnim byłym wysokiej rangi działaczem młodzieżówki na szczytach władzy jest Han Zheng. Został wiceprzewodniczącym Chińskiej Republiki Ludowej u boku Xi Jinpinga, jednak nie wybrano go nawet do KC KPCh, więc trudno jest określić jego rzeczywistą pozycję polityczną. Należy przy tym też pamiętać, że Han nigdy nie pracował w centrali ZMK – kierował na początku lat 90. jej komitetem w Szanghaju.
Spoglądając na mijające cztery dekady, nie sposób nie zauważyć, że na szczyty partii dochodziły osoby, które były członkami Sekretariatu ZMK w latach 80. i na początku lat 90 XX wieku. Z 14 osób, które w latach 1982-1993 zasiadały w tym gremium, aż sześć zostało później członkami Biura Politycznego. Byli to Hu Jintao (członek Biura w latach 1992-2012), Wang Zhaoguo (2002-2012), Li Keqiang (2007-2022), Liu Yandong (2007-2017), Li Yuanchao (2007-2017) oraz Liu Qibao (2012-2017). Co ciekawe, największe sukcesy polityczne odniosły osoby, które w tym gronie najkrócej i najdłużej pracowały w organach centralnych ZMK. Hu Jintao spędził tylko trzy lata w Sekretariacie, w tym rok jako pierwszy sekretarz. Li Keqiang z kolei aż 15 lat w nim pracował, ostatnie pięć kierując pracami młodzieżówki. Cała ta ekipa była blisko powiązana z Hu Jintao, w dużej mierze zawdzięczała mu swoją karierę. Potocznie byli nazywani frakcją związkową (chiń. Tuanpai 团派). Należało do niej też wielu mniej znanych członków elit KPCh. W szczytowy okresie ich wpływów (2007-2017) stanowili ok. 20% członków KC KPCh.
Mimo marginalizacji nie skończyli oni jednak najgorzej. Poza kilkoma wyjątkami, większość z nich dostała mniej znaczące funkcje lub w spokoju przeszła na emeryturę. Inne frakcje w KPCh były rozbijane w sposób bardziej gwałtowny, a ich członkowie zostawali często ofiarami kampanii antykorupcyjnej Xi. Trudno jednoznacznie w tej sprawie wyrokować, ale może to być pokłosie dobrych relacji, które obecny sekretarz generalnych KPCh utrzymywał z byłymi przywódcami młodzieżówki, zwłaszcza z Hu Jintao. Xi po prostu wiele zawdzięcza temu środowisku. Jednak bez względu na to, nie mógł pozwolić, aby wewnątrz partii istniało wpływowe, niezależne od niego stronnictwo. Przeczyłoby to naczelnej zasadzie jego rządów, czyli maksymalnej konsolidacji władzy w rękach sekretarza generalnego KPCh. Konsolidacji wynikającej z przekonania, że przed partią stoi cały szereg wyzwań wewnętrznych i zewnętrznych, którym będzie ona w stanie stawić czoło tylko z silnym przywódcą na czele. Wybrzmiewa w tym echo poglądu Xi Jinpinga na upadek Związku Radzieckiego – miało się to dokonać, ponieważ zabrakło wystarczająco silnego przywódcy, który byłby w stanie przeciwdziałać kryzysowi tego państwa.
Czy byli członkowie ZMK będą w stanie ponownie mieć znaczący udział we współrządzeniu partią? W krótkim terminie będzie można to ocenić po tym, jakie stanowiska otrzymają obecni członkowie Sekretariatu ZMK po zakończeniu kariery w młodzieżówce. Zwyczajowo pierwszy sekretarz otrzymuje stanowisko o randze ministerialnej, podczas gdy pozostali członkowie Sekretariatu wiceministerialnej. Najbliższy zjazd ZMK powinien się odbyć w czerwcu 2023, więc już za kilka miesięcy będzie można wyciągnąć wstępne wnioski. W dłuższym terminie należy obserwować ilu byłych członków Związku zasili szeregi KC KPCh. Większość obecnych członków KC ZMK urodziła się w latach 70. i 80 XX wieku, więc do KC KPCh w szerszym zakresie będą wybierani dopiero za kilkanaście lat. Do tego czasu być może Xi Jinping już nie będzie rządził Chinami, a kolejny przywódca może prowadzić zupełnie inną politykę wobec „armii rezerwowej” partii.