26.09.2024
Chiny próbują przejąć inicjatywę w zakresie bezpieczeństwa wewnętrznego na świecie, oferując swoim partnerom szkolenia i dostarczając zaawansowane technologie inwigilacji. Wśród państw europejskich jednym z najbardziej zaangażowanych partnerów Pekinu jest Serbia, której wicepremier i minister spraw wewnętrznych Ivica Dačić odwiedził we wrześniu ChRL.
W dniach 8-10 września br. w Lianyungang (prow. Jiangsu) Chiny po raz drugi zorganizowały Globalne Forum Współpracy w Dziedzinie Bezpieczeństwa Publicznego. Oprócz głównych obrad, którym przewodniczył minister bezpieczeństwa publicznego Wang Xiaohong, odbyło się 12 forów tematycznych, dotyczących m.in. bezpieczeństwa publicznego miast, wykorzystania dronów w systemie bezpieczeństwa publicznego, zarządzania ruchem drogowym, edukacji policyjnej, zarządzania imigracją, zwiększania potencjału organów ścigania i nauki sądowej. Forum odbyło się pod hasłem budowy „Globalnej Wspólnoty Bezpieczeństwa Publicznego”, wpisującym się w chińską wizję globalnego zarządzania: Globalnej Wspólnoty dla Ludzkości.
Według organizatorów w spotkaniach wzięło udział 2100 osób, ze 122 państw, regionów świata oraz organizacji międzynarodowych (w tym dyrektor Interpolu). Chińskie informacje podkreślają przed wszystkim udział wysokich rangą przedstawicieli z państw autorytarnych (m.in. Rosji, Mjanmy i Nikaragui) lub niedemokratycznych, w tym Serbii, którą reprezentował wicepremier Ivica Dačić, od maja br. pełniący również funkcję ministra spraw wewnętrznych.
Ivica Dačić podkreślił na Forum, że Belgrad i Pekin łączy ,,żelazna przyjaźń”, a w „kontekście destabilizacji sytuacji międzynarodowej Serbia zdecydowała się na dalsze wzmacnianie współpracy ze sprawdzonym przyjacielem – Chinami”. Serbski wicepremier nawiązał również do dokumentu o „budowie serbsko-chińskiej wspólnoty dla przyszłości ludzkości w nowej erze”, podpisanego w czasie majowej wizyty przewodniczącego Xi Jinpinga w Serbii. Podkreślił, że władze Serbii wyraziły w nim poparcie dla chińskiej Globalnej Inicjatywy Bezpieczeństwa, której koncepcja bezpieczeństwa jest ,,bliska, jasna i zrozumiała dla [władz] Serbii i jej obywateli”. Przypomniał również, że oba państwa podpisały kilka porozumień w zakresie bezpieczeństwa publicznego na szczeblu ministerstw, w tym akty prawne umożliwiające wspólne patrole policji w obszarach turystycznych, wspólne ćwiczenia i wymianę doświadczeń.
Oprócz udziału w Forum, wicepremier Serbii odwiedził prowincję Guangdong. W Kantonie rozmawiał z wiceburmistrzem i dyrektorem miejskiego MBP Zhang Rui’em oraz obejrzał zakończenie wspólnych ćwiczeń jednostek specjalnych serbskiego MSW i chińskiego Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego (MBP). Ćwiczenia te obejmowały m.in. działania „jednostek do rozbijania demonstracji w przypadku zakłócenia porządku i spokoju publicznego”; wzięło w nich udział 13 policjantów serbskich i 47 chińskich.
Ivica Dačić odwiedził również centralę Huawei w Shenzhen, gdzie rozmawiał z Zhang Yongiem, dyrektorem firmy ds. współpracy z sektorem publicznym i rządowym. Wicepremier Serbii pochwalił wysoki poziom współpracy między podległym mu resortem a Huawei, podkreślając wspólne wdrożenie takich projektów jak m.in. monitoring video ruchu drogowego, rozbudowa sieci eLTE i Projekt 112, system połączonych centrów operacyjnych do szybkiej i skutecznej koordynacji służb ratunkowych. W oficjalnym komunikacie rządu Serbii nie wspomina się jednak, że w ramach realizacji projektu Safe City w Belgradzie, Huawei pokrył miasto stołeczne tysiącami kamer z funkcją rozpoznawania twarzy, choć użycie takiej technologii w Serbii nie ma podstawy prawnej. Najprawdopodobniej z tego powodu budowa systemu inwigilacji w innych serbskich miastach jest finansowana przez władze lokalne, które kupują kamery, głównie od objętego amerykańskimi sankcjami koncernu Dahua, za pośrednictwem tajemniczej serbskiej firmy Macchina Security. Jednak to MSW sprawuje kontrolę nad systemem.
W centrali Huawei rozmawiano o kierunkach dalszej współpracy, m.in. w zakresie kształcenia kadr, wizyt studyjnych, wymiany informacji i szkoleń, oraz możliwościach otwarcia centrum badawczego chińskiego koncernu w Serbii. Wg komunikatu serbskiego rządu, Zhang Hang wyraził wdzięczność wicepremierowi za ciągłe wsparcie Huawei, które trwa od 15 lat, od momentu rozpoczęcia działalności firmy w Serbii. Istotnie, gdy chińska firma zaczęła rozwijać współpracę z Serbią, Dačić pełnił po raz pierwszy funkcję szefa MSW (w latach 2008-2014).
Ostatnim przystankiem na trasie wizyty ministra był Hongkong, wicepremier Serbii rozmawiał z szefem tamtejszej administracji Johnem Lee Ka-chiu (Li Jiachao). Li to były oficer policji i sekretarz ds. bezpieczeństwa w latach 2017-2021, który jest odpowiedzialny m.in. za zdelegalizowanie prodemokratycznej Narodowej Partii Hongkongu (w 2018 roku), wprowadzenie ustawy ekstradycyjnej (w 2019 roku) i aresztowania protestujących wobec tzw. ustawy o bezpieczeństwie w Hongkongu która radykalnie ograniczyła autonomię polityczną tego obszaru. To właśnie z tej przyczyny, w 2020 roku Stany Zjednoczone nałożyły sankcje na Li Ka-chiu.
Informacja ze spotkania Ivicy Dačića z Lee Ka-chiu przedstawiona przez serbski rząd kładła nacisk właśnie na aspekt bezpieczeństwa wewnętrznego. Szef serbskiego MSW zwrócił uwagę na znaczenie nawiązania współpracy policyjnej i ,,innych form współpracy” z Hongkongiem, podkreślając potrzebę wzmacniania ,,żelaznej przyjaźni” między Serbią a Chinami. Według niego bezpieczeństwo jest priorytetowym obszarem współpracy, w szczególności walka z przestępczością międzynarodową, przestępczością związaną z zaawansowanymi technologiami i finansowaniem terroryzmu. Lee Ka-chiu przyjął również zaproszenie do wizyty w Serbii. Natomiast komunikat władz hongkońskich był znacznie bardziej wstrzemięźliwy w tym zakresie, kładąc nacisk na możliwość dla współpracy gospodarczej i finansowej. Poinformowano, że „wymieniono poglądy na kwestie będące przedmiotem wspólnego zainteresowania”. Wskazówką odnośnie do głównej problematyki rozmów jest udział w nich Chrisa Tanga (Deng Bingqianga) – następcy Johna Lee na stanowisku sekretarza ds. bezpieczeństwa Hongkongu.
Przyglądając się rozwojowi współpracy służb wewnętrznych należy również odnotować, że 7 września br. rozpoczęła się trzecia runda wspólnych chińsko-serbskich patroli policji, które po raz pierwszy są prowadzone na terenie ChRL. Patrole z udziałem sześciu serbskich policjantów potrwają miesiąc; odbywają się w miejscach turystycznych, m.in. w Sanya (prow. Hainan) oraz Hangzhou (prow. Zhejiang). Poprzednie dwie edycje patroli, w 2019 i 2022 roku, odbyły się w Serbii. O ile wybór chińskich miast nie budzi wątpliwości, to w Serbii niekoniecznie był on związany z obecnością chińskich turystów i zapewnianiu im bezpieczeństwa. Oprócz Belgradu, chińscy policjanci patrolowali również ulice Nowego Sadu i Smedereva. Wspólne patrole z chińską policją odbywały się dotychczas również w innych państwach Europy, w tym we Włoszech i Chorwacji (w tym roku po raz piąty). Choć liczba chińskich turystów odwiedzających Serbię wzrosła w ostatnich latach w wyniku umowy o ruchu bezwizowym, to jednak Nowy Sad, a zwłaszcza hutnicze Smederevo nie są miejscami turystycznymi. Oba miasta goszczą natomiast chińskie firmy i pracowników, co sugeruje, że rolą patroli było również monitorowanie chińskich inwestycji i obywateli na tym obszarze. Przypuszczenia są tym bardziej zasadne, że elementem rosnącej obecności Chin na świecie jest rozwój sieci nielegalnych „posterunków policji”, służących do nadzorowania członków chińskiej diaspory za granicą i nierzadko ich przymuszania do powrotu do ojczyzny. Wg raportu organizacji pozarządowej Safeguard Defenders z 2022 roku, takie placówki Chiny zainstalowały w ponad 50 państwach świata. Również władze Serbii były podejrzewane o umożliwianie takich działań chińskim służbom.
W listopadzie 2019 r. Smederevo, gdzie znajduje się chińska huta stali Hebei Steel (HBIS), było gospodarzem wspólnych chińsko-serbskich ćwiczeń antyterrorystycznych, w których wzięło udział 180 funkcjonariuszy policji z obu państw. Polityczne znaczenie tego wydarzenia podkreśliła obecność prezydenta Aleksandra Vučicia, ówczesnej ambasadorki ChRL Chen Bo oraz ówczesnego wicepremiera i szefa MSW Nebojšy Stefanovica, który powiedział, że Serbia chce uczyć się od większego i silniejszego partnera. Według informacji Ambasady ChRL w Belgradzie, wspólne ćwiczenia antyterrorystyczne obserwował również Wei Zheng, zastępca dyrektora administracji bezpieczeństwa publicznego MBP. Ta jednostka MBP nadzoruje m.in. specjalne jednostki policji odpowiedzialne za walkę z „poważnymi incydentami bezpieczeństwa i incydentami bezpieczeństwa publicznego”, lub innymi słowy protestami publicznymi. W kontekście chińsko-serbskiej „żelaznej przyjaźni” wzmacnianie takich zdolności serbskich służb może być odczytywane jako element wzmacniający dążenia prezydenta Vučica do konsolidacji jego coraz bardziej autokratycznej władzy
Podsumowując wizytę w Chinach wicepremier Dačić ocenił ją jako „bardzo udaną”, podkreślając, że uzgodniono szereg działań w sprawach wewnętrznych. Zapowiedział również przyjazd ministra Wang Xiaohonga do Belgradu. Serbia jest drugim, oprócz Węgier, państwem europejskim, które dynamicznie rozszerza zakres współpracy z Chinami w zakresie bezpieczeństwa wewnętrznego, choć szczegóły porozumień i skala danych wrażliwych, które Pekin pozyskuje w ten sposób pozostają nieznane. Chiny próbują przejąć inicjatywę w zakresie bezpieczeństwa wewnętrznego na świecie, oferując swoim partnerom szkolenia i dostarczając zaawansowane technologie inwigilacji. Wskazówką w tym zakresie może być wystąpienie Wang Xiaohonga na Forum w Lianyungang. Szef chińskiego MBP powiedział, że Chiny chcą wpleść wzmocnienie współpracy w zakresie bezpieczeństwa i budowania „zdolności egzekwowania prawa” w Inicjatywę Pasa i Szlaku. Jest to interesująca sugestia dotycząca kierunku, w którym Chiny rozwijają swą flagową inicjatywę rozwojową przy udziale takich państw jak Serbia.