16.06.2023
Izba wyższa parlamentu Japonii przegłosowała nowelizację ustawy o kontroli imigracji i uznawaniu uchodźców, która ma zapobiec przedłużającym się pobytom obcokrajowców w ośrodkach detencyjnych. Zgodnie z zapisami nowelizacji, władze imigracyjne mogą deportować osoby ubiegające się o status uchodźcy po dwukrotnym odrzuceniu ich wniosków, chyba że istnieje „uzasadniony powód”. Obecnie nakazy deportacji są zawieszane, jeśli wnioski azylowe są w trakcie rozpatrywania. Przedstawiciele rządu twierdzą, że niektórzy obcokrajowcy próbują uniknąć deportacji poprzez wielokrotne składanie wniosków po odmowie przyznania im statusu uchodźcy. Dodatkowo, nowelizacja wprowadza nowe przepisy karne nałożone na osoby, które sprzeciwiają się deportacji i będą stosować przemoc podczas transportu powrotnego do kraju. Oprócz kary do jednego roku pozbawienia wolności, osoby uznane za winne takich naruszeń będą szybko deportowane. Nowelizacja ustawy wejdzie w życie w ciągu roku od jej ogłoszenia.
Pracy nad ustawą towarzyszyły silne protesty ze strony ugrupowań opozycyjnych oraz przedstawicieli środowisk reprezentujących środowiska migrantów. Około 4000 osób zebrało się przed budynkiem Sejmu, aby zaprotestować przeciwko odsyłaniu za granicę osób, które mogą być prześladowane z powodów politycznych i religijnych. Największa partia opozycyjna Japońska Partia Konstytucyjno-Demokratyczna (CDP) sprzeciwia się zmianom prawnym, twierdząc, że osoby potrzebujące ochrony mogą stracić życie, jeśli zostaną odesłane do swoich krajów. Partia złożyła wniosek o wotum nieufności wobec ministra sprawiedliwości Saito Kena, który został odrzucony.
Nowelizacja ustawy jest związana z kilkoma istotnymi problemami w japońskim prawie migracyjnym. Pierwszym z nich jest niski odsetek pozytywnie rozpatrywanych wniosków o przyznanie statusu uchodźcy. Od początku lat 90. Roku liczba osób posiadających status uchodźcy systematycznie malała, osiągając poziom 1132 osób w 2022 roku. Coraz mniejszej liczby osób uznanych za uchodźców nie da się wytłumaczyć spadkiem liczby aplikacji. Od roku 2004 liczba wniosków o przyznanie statusu uchodźcy w Japonii systematycznie wzrastała przekraczając poziom 10 tysięcy rocznie w latach 2016-2019. W efekcie rosła liczba imigrantów oczekujących na rozpatrzenie wniosków azylowych.
Niski odsetek osób, którym przyznano status uchodźcy jest wyraźnym problemem wizerunkowym na arenie międzynarodowej. Sytuacja ta skłoniła administrację Kishidy Fumio do odejścia od „polityki odosobnienia wobec uchodźców”. W roku 2021 Japonia rozpatrzyła pozytywnie tylko 74 wnioski o przyznanie azylu. W roku 2022 liczba ta wzrosła do 202 osób. W marcu 2023 roku japońska Agencja Usług Imigracyjnych po raz pierwszy opublikowała wytyczne i kryteria, wyjaśniające w jaki sposób można ubiegać się o status uchodźcy, w obliczu gwałtownego wzrostu liczby wniosków. Nowy dokument jest pierwszym krokiem na drodze utworzenia bardziej przejrzystego systemu określania statusu uchodźcy w Japonii.
Kolejnym problemem, na który warto zwrócić uwagę są złe warunki imigrantów przetrzymywanych w japońskich ośrodkach detencyjnych, które czasem porównywane są do tych panujących w więzieniach. Przyjęty projekt zmian w prawie imigracyjnym jest niemal identyczny z poprzednim, który został odrzucony w 2021 r. po wybuchu publicznego sprzeciwu z powodu śmierci 33-letniej kobiety ze Sri Lanki, w jednym z takich ośrodków. Wygląda na to, że ustawodawcy wprowadzając nowelizację mają na celu zmniejszenie liczby osób oczekujących na rozpatrzenie wniosków azylowych, bez rozwiązania problemów dotychczasowej polityki imigracyjnej w tym poprawy warunków bytowych migrantów. Jedyną obietnicą w tym zakresie jest zapowiedź utworzenia nowego systemu zapobiegającego przedłużającym się zatrzymaniom. Niektóre osoby przedłużające wizę będą mogły mieszkać z dala od ośrodków detencyjnych do czasu ich deportacji, jeśli ich działania będą monitorowane przez oficjalnie wyznaczonych nadzorców, takich jak ich krewni i osoby wspierające migrantów finansowo.
Podsumowując, nowelizacja ustawy o kontroli imigracji i uznawaniu uchodźców jest kolejną próbą zwiększenia kontroli rządu nad coraz większą liczbą osób szukających azylu na terytorium Japonii. Jest to kolejny przykład dualistycznej polityki migracyjnej, która z jednej strony promuje kontrolowany napływ wykwalifikowanych migrantów zarobkowych i jednocześnie ogranicza możliwość ubiegania się legalny pobyt pozostałym grupom imigrantów. Dzięki możliwości szybszej deportacji, ustawodawcy mają na celu nie tylko zmniejszenie liczby osób przebywających w ośrodkach detencyjnych, ale także odstraszenie innych osób, które rozważają przyjazd do Japonii w celu ubiegania się o status uchodźcy. Wprowadzone zmiany najprawdopodobniej będą skutkować nasileniem międzynarodowej krytyki pod adresem japońskiego rządu. Eksperci ONZ ds. przestrzegania praw człowieka ostro wyrazili się na temat przegłosowanych zmian prawnych, stwierdzając, że „brak w nich odpowiednich zabezpieczeń proceduralnych, które wymagają indywidualnej oceny okoliczności i potrzeb w zakresie ochrony przed deportacją”.