20.12.2023
Rosnąca rola Wietnamu na arenie międzynarodowej ma swoje odzwierciedlenie w wizytach przywódców dwóch światowych mocarstw w 2023 roku. We wrześniu do Hanoi udał się prezydent Stanów Zjednoczonych Joe Biden, a w grudniu Wietnam odwiedził przewodniczący Chińskiej Republiki Ludowej i sekretarz generalny Komunistycznej Partii Chin Xi Jinping. Socjalistyczna Republika Wietnamu, póki co skutecznie prowadzi swoją politykę równych odległości między Waszyngtonem a Pekinem, a „bambusowa dyplomacja” jest realizowana różnymi kanałami na wielu poziomach.
Wizyta Bidena, której pokłosiem były porozumienia o współpracy w zakresie produkcji i projektowania półprzewodników, w obszarze awiacji czy wdrażania rozwiązań opartych na sztucznej inteligencji, przede wszystkim zaowocowała podniesieniem rangi stosunków bilateralnych do wszechstronnego partnerstwa strategicznego. Na uwagę zasługuje jednak fakt, iż prezydent Stanów Zjednoczonych w pierwszej kolejności spotkał się z sekretarzem generalnym Komunistycznej Partii Wietnamu Nguyễn Phú Trọngiem. Należy zwrócić uwagę, że jest to swego rodzaju precedens. W przeszłości prezydenci Stanów Zjednoczonych byli najpierw przyjmowani przez swojego wietnamskiego odpowiednika. Kiedy w 2016 roku w Wietnamie gościł Barack Obama, a w 2017 roku Donald Trump, w ceremonii powitalnej uczestniczył ówczesny prezydent SRW Trần Đại Quang. Z kolei, w 2013 roku w Waszyngtonie, gdy Wietnam i USA podpisywały dokument definiujący stopień partnerstwa jako strategiczne, stronę wietnamską reprezentował ówczesny prezydent Trương Tấn Sang. Sytuacja protokólarna była nieco mniej skomplikowana w 2019 roku, kiedy wizytę w Hanoi złożył po raz drugi Donald Trump. Wtedy też z uwagi na nagłą śmierć prezydenta Quanga rok wcześniej, funkcję tę tymczasowo, do kolejnego Zjazdu KPW w 2021 roku, pełnił lider partii Trọng. Jak pamiętamy głównym celem pobytu amerykańskiego prezydenta było wtedy spotkanie z przywódcą Korei Północnej Kim Dzong Unem.
Przy okazji tegorocznej wizyty Bidena warto również zwrócić uwagę na skład delegacji wietnamskiej, która przystąpiła do rozmów. Na spotkaniu w najbliższym otoczeniu sekretarza KPW Nguyễn Phú Trọnga zasiadła Trương Thị Mai, kierująca pracami sekretariatu Komitetu Centralnego KPW oraz Centralnej Komisji Organizacyjnej, uznawana za 5. osobę w hierarchii władzy w Wietnamie. Ponadto w spotkaniu wzięli udział Lê Minh Hưng – szef Biura KC KPW czy Lê Hoài Trung stojący na czele Komisji Spraw Zagranicznych KC. Na szczególną uwagę zasługuje również obecność Tô Lâma, który od 2016 roku kieruje Ministerstwem Bezpieczeństwa Publicznego Wietnamu.
Pierwszege spotkanie w takim składzie może zostać odczytane, jako uznanie Komunistycznej Partii Wietnamu za równoprawnego partnera, a sekretarza KPW Nguyễn Phú Trọnga za przywódcę, z którym amerykańska strona powinna toczyć rozmowy o przyszłości stosunków dwustronnych. Innymi słowy kanał rządowy został odsunięty na plan drugi. Do tej pory Stany Zjednoczone z dużym sceptycyzmem podchodziły do firmowania współpracy wietnamsko-amerykańskiej pod komunistycznym sztandarem KPW, jednak ten krok pokazał, że Waszyngton gotowy jest zmienić perspektywę, która do tej pory rozgraniczała państwo i partię. Wydaje się, że ze strony USA jest to daleko idący krok, który legitymizuje reżim sekretarza Trọnga, oskarżany wielokrotnie przez Waszyngton o łamanie praw człowieka. Warto nadmienić, że jeszcze w kwietniu 2023 roku przy okazji wizyty sekretarza stanu USA Antony’ego Blinkena w Wietnamie dokonano aresztowania ukrywającego sie od wielu lat aktywisty Đường Văn Tháia oraz skazano za rozpowszechnianie propagandy antypaństwowej działacza i blogera Nguyễn Lân Thắnga. Z kolei tuż po wylocie Bidena podobny los spotkał aktywistki klimatyczne, tj. Ngô Thị Tố Nhiên, zatrzymaną w połowie września, oraz Hoàng Thị Minh Hồng skazaną 2 tygodnie później na 3 lata więzienia. Te wydarzenia można interpretować, jako oznakę przesunięcia na dalszy plan kwestii przestrzegania praw obywatelskich w Wietnamie na rzecz zacieśniania współpracy gospodarczej i politycznej. Wietnam postrzegany jest przez Stany Zjednoczone jako kraj stanowiący alternatywę dla chińskiego rynku. Ma być również ważnym ogniwem w łańcuchu dostaw ze szczególnym uwzględnieniem nowych technologii i zostać włączony w amerykański system friendshoringu. Dla Hanoi kroki Stanów Zjednoczonych oznaczają uznanie Komunistycznej Partii Wietnamu za wiarygodnego partnera, a Wietnam za kraj godny zaufania na arenie międzynarodowej. Co więcej, liczne umowy rodzą korzyści w postaci napływu nowych technologii, co może oznaczać nowy impuls dla rozwoju państwa i uniknięcie pułapki średniego dochodu.
Pobytu Joe Bidena w Hanoi nie należy jednak odczytywać w oderwaniu od relacji Wietnamu z Chinami, gdyż jego wizytę poprzedziły istotne spotkania przede wszystkim na szczeblu partyjnym. Jeszcze na przełomie października i listopada 2022 roku w Pekinie przebywał Nguyễn Phú Trọng, który spotkał się z Xi Jinpingiem, wybranym wówczas po raz 3. na sekretarza generalnego KPCh. Lider KPW zagwarantował wtedy chęć podążania wspólnie obraną ścieżką socjalizmu, dzielenia się doświadczeniami w zakresie zarządzania państwem czy budowania siły partii (ang. authoritarian learnig). Obaj politycy wspomnieli również o zwalczaniu tendencji prowadzących do „pokojowej ewolucji” systemu politycznego i niedopuszczeniu do „kolorowych rewolucji” oznaczających przewroty polityczne. Pod koniec kwietnia, kilka dni po wizycie Blinkena w Hanoi, do Chin udała się Trương Thị Mai, która została przyjęta przez przewodniczącego Xi oraz Li Ganjie, kierującego Wydziałem Organizacyjnym KC KPCh. Wizyta zaowocowała m. in. podpisaniem memorandum między komórkami organizacyjnymi obydwu partii. Z kolei kilka dni przed przylotem Bidena do Wietnamu, w Hanoi przebywał Liu Jianchao, stojący na czele Departamentu Spraw Zagranicznych KC KPCh, który został przyjęty przez sekretarza generalnego KPW Trọnga. Kanał partyjny wzmocniła dodatkowo wizyta Phạm Minh Chínha w Chinach w czerwcu 2023 roku, podczas której premier Wietnamu rozmawiał z przewodniczącym Xi oraz szefem chińskiego rządu Li Qiangiem. Co więcej, w sierpniu na zaproszenie ministra spraw zagranicznych ChRL Wang Yi w Państwie Środka przebywał wicepremier Trần Lưu Quang. Wiele wskazuje na to, że plany działania Wietnamu, w tym chęć podniesienia rangi relacji bilateralnych ze Stanami Zjednoczonymi, mogły być przedstawione władzom KPCh, które tuż przed pobytem Baidena w Hanoi, ustami mediów, podkreślały silne partnerstwo z Wietnamem, wskazując na więzi ideologiczne. Co więcej, jeszcze we wrześniu tuż po wizycie amerykańskiego prezydenta, do Chin udali się Tô Lâm, który spotkał się z Chen Wenqingiem, kierującym Wydziałem Prawnym KC KPCh, premier Chính przebywający w Nanningu w związku z Expo Chiny-ASEAN oraz prezydent Võ Văn Thưởng goszczący na Forum Pasa i Szlaku już w październiku.
Ostateczną odpowiedzią na pobyt prezydenta Bidena w Hanoi była wizyta Xi Jinpinga w Wietnamie na początku grudnia 2023 roku, poprzedzona obecnością delegacji chińskiej na czele z ministrem Wang Yi pod koniec listopada. W jej efekcie Wietnam wyraził zgodę na budowanie „wspólnoty dla przyszłości” (Community of Shared Future), przez co rozumieć można chińską inicjatywę mającą na celu rozszerzanie swojej strefy wpływów, nazywaną przez Pekin „wspólnotą przeznaczenia” (Community of Common Destiny). Choć nie oznacza to całkowitej akceptacji Hanoi dla chińskiej wizji porządku międzynarodowego, może dać nowy impuls do rozwoju relacji dwustronnych. Przez obydwie strony wizyta była określana jako „historyczny kamień milowy” (wiet. một dấu mốc lịch sử) w relacjach bilateralnych, a strony określały swoje relacje używając zwrotów „towarzysze i bracia” (wiet. vừa là đồng chí, vừa là anh em). Można zakładać, że Chiny chcą jeszcze bardziej zacieśnić więzi gospodarcze z Wietnamem, czego symbolem ma być rozbudowa kolei transgranicznej łączącej stolicę prowincji Yunnan – Kunming z miastem portowym Hajfong. W efekcie wizyty podpisano również 36 umów w obszarze transportu, telekomunikacji, technologii informatycznych, zielonej energii, wymiany danych hydrologicznych czy między komórkami KPW i KPCh, nadając priorytet współpracy międzypartyjnej. Dla Pekinu Wietnam staje się również istotnym krajem w łańcuchu dostaw oraz destynacją, do której przenoszona jest produkcja z ChRL, by ominąć amerykańskie sankcje. Zauważalny jest wzrost chińskich inwestycji co sprawiło, że Chiny uzyskały w 2023 roku pozycję lidera jeśli chodzi o BIZ w Wietnamie. Dla Hanoi dobre relacje z Pekinem oznaczają natomiast zapewnienie utrzymania władzy przez KPW i zagwarantowanie trwałości reżimu.
Reasumując należy uznać, że w wietnamskiej polityce zagranicznej kanał partyjny zyskuje na znaczeniu. W efekcie wizyty Bidena Komunistyczna Partia Wietnamu została uznana przez Waszyngton za równorzędnego partnera w relacjach bilateralnych, dzięki czemu reżim w Hanoi zyskał miano wiarygodnego partnera na forum międzynarodowym legitymizowanego przez stronę amerykańską. Partyjne kanały dyplomatyczne stanowią z kolei istotną platformę dla tworzenia ram współpracy chińsko-wietnamskiej, a po spotkaniach między przedstawicielami KPCh i KPW zapadają kluczowe decyzje odnośnie do priorytetowych kierunków współpracy dwustronnej. Jest wysoce prawdopodbne, że kontakty międzypartyjne pozwoliły przygotować Chiny na zacieśnienie relacji wietnamsko-amerykańskich i złagodzić reakcję Pekinu na podniesienie rangi partnerstwa z USA. Obydwa kraje łączą bowiem obawy przed „kolorowymi rewolucjami”, a krytyka w kierunku systemu politycznego Chin ze strony Waszyngtonu, może również powędrować w stronę Komunistycznej Partii Wietnamu.
KPW już w 2019 roku podkreśliła wagę partyjnego kanału dyplomatycznego, jako jednego z trzech kluczowych filarów (obok dyplomacji międzypaństwowej i P2P – people-to-people), co zostało potwierdzone na Zjeździe partii w 2021 roku. Kontakty międzypartyjne mogą być dalej wykorzystywane do łagodzenia napięć, do których dochodzi w związku ze sporem na Morzu Południowochińskim. Z perspektywy Wietnamu dobre relacje z Chinami, jak i zaakceptowanie KPW jako partnera przez Waszyngton, stwarza korzystne okoliczności przed kolejnym XIV Zjazdem partii, który ma odbyć się na początku 2026 roku. Jest niemal pewne, że Nguyễn Phú Trọng nie pozostanie na stanowisku sekretarza generalnego na kolejną kadencję. Z tego też względu te działania można uznać, za przygotowanie przedpola dla swojego następcy, który nie będzie miał tak silnej pozycji, jak Trọng. Co więcej, intensyfikacja współpracy gospodarczej z Chinami i USA, zwiększenie inwestycji czy transfer nowych technologii może przenieść Wietnam na inny poziom rozwoju gospodarczego. To z kolei wpłynie na poprawę warunków życia obywateli, a w efekcie doprowadzi do wzmocnienia legitymizacji partii i zapewni jej przetrwanie.