19.06.2024
W obliczu trwającej wojny Rosji na Ukrainie, Chiny i Brazylia podjęły wspólne działania, teoretycznie mające na celu deeskalację konfliktu i osiągnięcie trwałego pokoju w Europie. Nie są to pierwsze wysiłki Pekinu w tej sprawie. Wcześniej dyplomacja ChRL opublikowała m.in. „stanowisko Chin w sprawie politycznego uregulowania kryzysu na Ukrainie”, które rozwiało wszelkie wątpliwości państw Zachodu co do realnej sprawczości i intencji rozwiązania przez Pekin tego konfliktu.
Na marginesie należy również wspomnieć, iż w trakcie wizyty Xi Jinpinga we Francji w maju 2024 roku, doszło do podpisania dwustronnego porozumienia w sprawie innego konfliktu międzynarodowego. Wówczas Francja i Chiny opublikowały porozumienie dotyczącego kryzysu na Bliskim Wschodzie. W związku z tym mamy do czynienia z określoną i konsekwentnie egzekwowaną strategią Pekinu wobec najbardziej palących konfliktów międzynarodowych.
Odnosząc się do „kryzysu na Ukrainie”, Chiny i Brazylia, opracowały również zestaw punktów, które kładły nacisk na przestrzeganie „zasad deeskalacji”, promowanie dialogu oraz wznowienie bezpośrednich negocjacji między stronami konfliktu. Pekin skłonił również Brazylię do podjęcia tematu organizacji międzynarodowej konferencji pokojowej z „równym udziałem wszystkich zainteresowanych stron”. Powyższe należy odczytywać jako ukłon Pekinu w stronę Moskwy, gdyż dyplomacja ChRL dba o to, aby interes Rosji nie został pominięty, biorąc pod uwagę potencjalne porozumienia pokojowe. Co kluczowe w tym zakresie, brak zainteresowania ChRL w celu rozwiązania konfliktu w perspektywie krótkookresowej oraz współdziałanie z Kremlem potwierdza fakt, iż przedstawiciele Chin nie byli obecni na Globalnym Szczycie Pokoju w Szwajcarii, który był właśnie rozumiany jako międzynarodowa konferencja pokojowa. Jednak w mniemaniu Chin, brak Rosji rażąco naruszał postulaty Pekinu wobec wspomnianego wcześniej „uwzględnienia interesu wszystkich stron”. W tym kontekście należy poszukiwać odpowiedzi na kilka kluczowych pytań. Jakie są strategiczne cele Chin w angażowaniu się we wspólne inicjatywy z Brazylią w kontekście rozwiązania kryzysu na Ukrainie? W jaki sposób współpraca Chin i Brazylii w kwestii ukraińskiej wpływa na globalną pozycję obu krajów? Jakie korzyści dyplomatyczne i polityczne uzyskują Chiny poprzez unikanie bezpośredniego nazwania działań Rosji na Ukrainie wojną? Jakie znaczenie ma wspólne oświadczenie Chin i Brazylii dla relacji Pekinu z krajami Globalnego Południa i ich postrzeganie na arenie międzynarodowej?
Analiza treści porozumienia chińsko-brazylijskiego
Dokument polityczny pt. „wspólne porozumienie między Chinami a Brazylią w sprawie politycznego rozwiązania kryzysu na Ukrainie”, był wynikiem rozmów szefa chińskiej dyplomacji Wang Yi oraz doradcy prezydenta Brazylii, Celso Amorima. Obie strony wezwały, po pierwsze, do przestrzegania zasad deeskalacji, takich jak brak rozszerzania pola bitwy, brak eskalacji walk i brak prowokacji ze strony jakiejkolwiek strony. Po drugie, uzgodniono, że dialog i negocjacje są jedynym realnym rozwiązaniem kryzysu, a wszystkie strony powinny stworzyć warunki do wznowienia bezpośredniego dialogu i dążyć do pełnego zawieszenia broni. Poparto zorganizowanie międzynarodowej konferencji pokojowej uznanej przez Rosję i Ukrainę, z równym udziałem wszystkich stron i uczciwą dyskusją nad planami pokojowymi. Po trzecie, podkreślono konieczność zwiększenia pomocy humanitarnej w dotkniętych regionach, zapobiegania większemu kryzysowi humanitarnemu oraz ochrony cywilów, w tym kobiet, dzieci i jeńców wojennych, przy jednoczesnym poparciu dla wymiany jeńców wojennych między stronami konfliktu. Po czwarte, obie strony sprzeciwiły się użyciu broni masowego rażenia, w szczególności nuklearnej, chemicznej i biologicznej, oraz podkreśliły konieczność zapobiegania proliferacji broni jądrowej i uniknięcia kryzysu nuklearnego. Po piąte, wskazano na potrzebę sprzeciwu wobec ataków na elektrownie jądrowe i inne pokojowe instalacje jądrowe, przestrzegania prawa międzynarodowego, w tym Konwencji o bezpieczeństwie jądrowym, oraz zapobiegania wypadkom jądrowym spowodowanym przez człowieka. Wezwano również do sprzeciwu wobec „podziału świata na izolowane grupy polityczne lub ekonomiczne” oraz do zwiększenia międzynarodowej współpracy w zakresie energii, walut, finansów, handlu, bezpieczeństwa żywnościowego i bezpieczeństwa krytycznej infrastruktury, aby chronić stabilność globalnych łańcuchów przemysłowych i dostaw. Obie strony zwróciły się do społeczności międzynarodowej celem poparcia powyższych ustaleń i „wspólnego odgrywania konstruktywnej roli w deeskalacji sytuacji oraz promowaniu rozmów pokojowych”.
Międzynarodowe implikacje dwustronnego porozumienia
Chiny „wciągając” Brazylię do wspólnego oświadczenia dotyczącego kwestii europejskich, niezwykle odległych z punktu widzenia geograficznego, zrobiły to z kilku istotnych powodów. Po pierwsze, Chiny wzmacniają swoją pozycję międzynarodową poprzez konsolidację z prominentnym partnerem z Globalnego Południa, jakim jest Brazylia. To w kontekście rysującego się świata dwubiegunowego. Zgoda w sprawach międzynarodowych z taki partnerem pozwala Chinom na większe wsparcie w promowaniu własnej polityki i interesów na arenie międzynarodowej. Kolejną kwestią jest sprawa przyjęcie chińsko-rosyjskiej retoryki i używania frazy „kwestii ukraińskiej" bądź „kryzysu na Ukrainie”, zamiast otwartego nazwania działań Federacji Rosyjskiej wojną, co z drugiej strony zgodnie przyjęto po spotkaniu w Szwajcarii. Jest to kluczowe dla Chin, ponieważ pozwala, jak do tej pory, uniknąć bezpośredniej konfrontacji z Zachodem, utrzymać lukratywne stosunki z Rosją a zarazem zachować neutralny wizerunek dla ogółu społeczności międzynarodowej, głównie wśród państw Globalnego Południa. Partnerstwo z Rosją zapewnia Chinom dostęp do tanich surowców naturalnych oraz zaawansowanych technologii wojskowych, co jest kluczowe dla ich gospodarki i bezpieczeństwa narodowego. W ostatnich latach handel między tymi krajami wzrósł o ponad 60%, osiągając rekordowy poziom 240 mld USD. To partnerstwo strategiczne obejmuje również wspólne projekty infrastrukturalne, takie jak rozwój infrastruktury kolejowej, co ma na celu ułatwienie eksportu rosyjskich surowców na Wschód. Dodatkowo wizyta prezydenta Putina w Chinach w maju 2024 roku była okazją do podpisania kluczowych umów, które mają na celu pogłębienie tej współpracy. Na przykład, porozumienia dotyczące transportu gazu z Rosji do Azji Środkowej umożliwią Kazachstanowi i Uzbekistanowi zwiększenie dostaw gazu do Chin, co przyniesie korzyści wszystkim zaangażowanym stronom. Ponadto, przyjęcie rosyjskiej narracji i „nienazywaniu wojny wojną”, pozwala również Pekinowi na prowadzenie polityki mediacji i pokoju bez bezpośredniego angażowania się w konflikt, co jest zgodne z ich szerszą strategią polityczną. Co więcej, wspólne oświadczenie z Brazylią pomaga również w budowaniu koalicji państw rozwijających się, które mogą wspólnie przeciwstawiać się dominacji zachodnich mocarstw, promując „prawdziwy multilateralizm” i równowagę sił w polityce międzynarodowej. Tym samym, współpraca z Brazylią w tej kwestii podkreśla rosnącą rolę Chin jako lidera w Globalnym Południu i ich zdolność do mobilizowania wsparcia dla ich stanowisk na arenie międzynarodowej. Buduje to również pozycję Pekinu wobec aspirujących sił do roli lidera państw rozwijających się, np. Indii. Zarówno porozumienie z Francją jak i Brazylią w sprawie międzynarodowych konfliktów ma ponownie pokazać zdolność do formowania „wspólnego frontu ad-hoc”, ukazując możliwości dyplomatyczne vis-à-vis zdolności Waszyngtonu.
Podsumowanie
Porozumienie brazylijsko-chińskie jest częścią chińskiej strategii polegającej na utrzymywaniu wpływów w Rosji, przy jednoczesnym sabotażu inicjatywy pokojowej prowadzonej przez Zachód. Dodatkowo wspólne oświadczenie z Brazylią podkreśla również rosnącą rolę Chin jako lidera w Globalnym Południu, zdolnego do mobilizowania wsparcia dla swoich stanowisk na arenie międzynarodowej. Warto również zauważyć, że takie partnerstwo ma na celu budowanie koalicji państw rozwijających się, które mogą wspólnie przeciwstawiać się zachodniej dominacji, co jest istotnym elementem chińskiej strategii politycznej. Działania te są najczęściej afiliowane w ramach inicjatyw przewodniczącego Xi Jinpinga, w tym konkretnym przypadku do Globalnej Inicjatywy Bezpieczeństwa (GSI). Fakt braku chęci uczestnictwa w ChRL w rozmowach w Lucernie oraz brak inkluzji Rosji może świadczyć o chęci stworzenia - alternatywnego dla zachodniego - ośrodka decyzyjnego w sprawie konfliktów międzynarodowych przez Chiny. Jest to immanentnie wpisane w starania ChRL do utworzenia alternatywnego ładu międzynarodowego w obliczu rosnących wpływów Pekinu na arenie międzynarodowej, w tym w szczególności na forum ONZ. Kalkulacja Pekinu zakładała, iż w Bürgenstock Resort miało nie dojść do wypracowania spójnego stanowiska przez wszystkich uczestników Szczytu. Oświadczenie końcowe szczytu noszące nazwę „wspólnego komunikatu w sprawie ram pokojowych” odnoszącego się do „trwającej wojny Federacji Rosyjskiej przeciwko Ukrainie”, zostało początkowo podpisane przez 80 państw i cztery międzynarodowe organizacje. W porozumieniu zawarto również poparcie dla rezolucji Zgromadzenia Ogólnego ONZ A/RES/ES-11/1 (żądanie pełnego wycofania sił rosyjskich oraz cofnięcia decyzji o uznaniu samozwańczych Republik Ludowych Donieckiej i Ługańskiej) i A/RES/ES-11/6 (w sprawie zasad Karty Narodów Zjednoczonych leżących u podstaw wszechstronnego, sprawiedliwego i trwałego pokoju na Ukrainie) oraz dla Karty Narodów Zjednoczonych. Co ważne, Jordania, Irak i Rwanda wycofały swoje poparcie na krótko po przyjęciu wspólnego dokumentu, w dniach 16-17 czerwca 2024 roku. Niemniej najbardziej znaczący jest fakt, iż Brazylia, Indie, RPA i Arabia Saudyjska odmówiły podpisania komunikatu w trakcie Szczytu. W znamienitej większości, blok stojący w opozycji do wyników Szczytu stanowią państwa BRICS. Należy wskazać, iż taki wynik spotkania w Szwajcarii jest pozytywnie odczytany w Pekinie. Chiny zdecydowały się nie uczestniczyć w szczycie w Lucernie tym samy wykorzystując sytuację do akcentowania roli globalnego mediatora i promotora dialogu, który zakłada unikanie bezpośredniego zaangażowania w konflikt. Ponownie, służy to również utrzymaniu wpływów w kluczowych regionach świata oraz braku podsycania antagonizmów z kluczowymi partnerami gospodarczymi okcydentu. Tym samym, brazylijsko-chińskie partnerstwo może stanowić „wzór” dla innych krajów rozwijających się, które dążą do zwiększenia swojej roli w międzynarodowych negocjacjach i konfliktach, umacniając tym samym pozycję Chin na arenie międzynarodowej. Jednak kreowanie się na lidera procesów pokojowych wymaga realnego zaangażowania i zachęt, przede wszystkim gospodarczych, a te przy obecnym stanie gospodarki chińskiej należy uznać za limitowane.