24.11.2023
W ramach organizacji szczytu Współpracy Gospodarczej Azji i Pacyfiku (APEC) w Stanach Zjednoczonych doszło do spotkania pomiędzy przewodniczącym Xi Jinpingiem i japońskim premierem Kishidą Fumio. W bardzo ogólnikowym komunikacie japońskiego MSZ można przeczytać, że premier Kishida oraz prezydent Xi potwierdzili ogólny kierunek budowania konstruktywnych i stabilnych relacji. Podczas spotkania premier Kishida odniósł się do najważniejszych problemów, które pojawiły się w relacjach z Chinami. Rozmowy pokazały, że na rozwiązanie większości z nich trzeba będzie jeszcze poczekać.
Szef japońskiego rządu wezwał do zniesienia ograniczeń importowych nałożonych przez Chiny na japońskie produkty spożywcze po wypuszczeniu do oceanu oczyszczonej wody z elektrowni Fukushima I. Strona chińska zgodziła się na prowadzenie rozmów w tym obszarze, lecz najprawdopodobniej nie przyniosą one przełomu. Przewodniczący XI wezwał rząd w Tokio do samodzielnego uporania się z „wodą skażoną promieniotwórczo”. Obie strony uniknęły bezpośredniego starcia w tej sprawie, zgadzając się na przekazanie jej ekspertom w celu znalezienia rozwiązania.
Premier Japonii wyraził również zaniepokojenie sytuacją na Morzu Wschodniochińskim, wzywając do usunięcia chińskiej boi ustawionej w wyłącznej strefie ekonomicznej Japonii. Kolejnym powodem do niepokoju jest rosnąca współpraca wojskowa Chin i Rosji oraz aktywność wokół Cieśniny Tajwańskiej. W obszarze bezpieczeństwa regionalnego obie strony powtórzyły swoje stanowiska w sprawie Morza Wschodniochińskiego i Tajwanu co nie daje większych szans na przełom w negocjacjach.
Kolejnym ważnym krokiem na drodze do odbudowania relacji dwustronnych była wizyta delegacji japońskiej partii Komeito w Chinach, która przekazała list premiera Kishidy adresowany do przewodniczącego Xi. Lider Komeito, Yamaguchi Natsuo spotkał się z Cai Qi, szefem Sekretariatu Komitetu Centralnego Komunistycznej Partii Chin. Jego zdaniem „partie rządzące obu państw powinny dokładnie zrozumieć wzajemny rozwój i strategiczne intencje”. Obie strony powinny współpracować w celu promowania „pozytywnego i przyjaznego" dialogu. Dwudniowa wizyta Yamaguchiego ma przygotować grunt pod wznowienie dialogu między koalicją LDP-Komeito a CPC, po tym jak obie strony zerwały rozmowy w 2018 roku. Delegacja spotkała się także z chińskim ministrem spraw zagranicznych. Minister Wang Yi nawiązując do 45. rocznicy podpisania traktatu o przyjaźni, powiedział, że teraz jest ważny czas, aby posunąć naprzód rozmowy z Japonią w oparciu o dotychczasowe osiągnięcia. Delegacja Komeito poruszyła te same sporne kwestie, które pojawiły się na szczycie APEC, lecz tutaj także nie widać nadziei na szybkie osiągnięcie przełomu.
Oprócz napiętych relacji politycznych poważnym problemem dla obu stron są pogarszające się relacje gospodarcze, spowodowane głównie spowolnieniem chińskiej gospodarki. W ciągu pierwszych dziewięciu miesięcy tego roku wartość netto japońskich bezpośrednich inwestycji zagranicznych w Chinach kontynentalnych spadła o 30,6% w ujęciu rocznym. Wyniki badań przeprowadzonych wśród japońskich firm prowadzących działalność w Chinach pokazały, że liczba firm planujących ekspansję w tym kraju po raz pierwszy spadła poniżej 28%. Ankieta przeprowadzona przez Japońską Organizację Handlu Zagranicznego precyzyjnie pokazała również główne przyczyny pogorszenia nastrojów. Około 31 firm przypisało redukcję zatrudnienia niepewności gospodarczej i spowolnionemu wzrostowi. 15 firm wskazało na spadek sprzedaży japońskich samochodów w Chinach. Część odniosła się do pogarszających się warunków prowadzenia biznesu w Chinach.
W ramach przygotowań do szczytu APEC podjęto ważną decyzję o odłożeniu na bok sporów politycznych. Japonia i Chiny zgodziły się na powrót do współpracy gospodarczej opartej na rozwoju „korzystnych relacji opartych na wspólnych interesach strategicznych”. Ta sama formuła uruchomiona w 2006 roku została zawieszona w roku 2019. Wśród priorytetowych obszarów współpracy znalazło się porozumienie w sprawie ustanowienia dwustronnych ram kontroli eksportu towarów, takich jak półprzewodniki i rzadkie minerały. Ograniczenia nałożone przez Pekin na eksport grafitu, kluczowy materiał do produkcji akumulatorów do pojazdów elektrycznych, mogą sprawić, że japońskie firmy będą bardziej niechętne do inwestowania w Chinach.
Kolejnym istotnym elementem, który pojawił się podczas negocjacji jest rosnący strach przed prowadzeniem działalności gospodarczej w Chinach. Podczas szczytu APEC premier Kishida powiedział, że ma nadzieję na ożywienie wymiany gospodarczej „po zapewnieniu środowiska, w którym legalna działalność gospodarcza jest chroniona”, nawiązując do coraz większej liczby aresztowań japońskich obywateli w ChRL. W ramach strategii zwiększenia bezpieczeństwa narodowego chiński rząd wprowadził nowe regulacje, które nakładają silniejsze restrykcje i pozwalają na skuteczniejsze monitorowanie działań obcokrajowców. W październiku chińskie władze aresztowały pracownika japońskiego producenta leków Astellas Pharma pod zarzutem szpiegostwa. Nishiyama Hiroshi pracował w Chinach od 20 lat, wcześniej pełniąc funkcję wyższego urzędnika Japońskiej Izby Handlu i Przemysłu. Ambasador Stanów Zjednoczonych w Japonii Rahm Emmanuel stwierdził, że aresztowanie negatywnie wpłynie na przyszłe relacje biznesowe z Chinami. Jego zdaniem zatrzymanie dobrze powiązanego i doświadczonego członka japońskiej społeczności w Chinach miało „mrożący wpływ na biznes, przyczyniając się do spadku inwestycji zagranicznych do najniższego poziomu od 2014 roku i przyspieszając exodus emigrantów”.
Zdaniem przedstawicieli japońskiego MSZ po zatrzymaniu Nishiyamy na nastąpił wyraźny wzrost obaw przedstawicieli biznesu, którzy pytają, czy podróżowanie do Chin jest bezpieczne. Niektóre japońskie firmy działające w Chinach mówią pracownikom, aby zachowali dyskrecję i nie naciskali zbyt mocno na zwiększenie sprzedaży i inne działania. Głos w sprawie zabrał także Niinami Takeshi, przewodniczący Japońskiego Stowarzyszenia Dyrektorów Korporacyjnych. Jego zdaniem coraz więcej ludzi obawia się, że mogą zostać nagle aresztowani, gdy udadzą się do Chin, co utrudnia możliwości rozwoju i rozszerzania działalności na terenie całego kraju. Pięciu obywateli Japonii jest obecnie przetrzymywanych w Chinach, a od 2015 roku zatrzymano ich łącznie 17. Rząd w Tokio wielokrotnie wzywał Pekin na różnych szczeblach do zwolnienia japońskich obywateli i zapewnienia przejrzystości w procesie sądowym.
Japońsko-chińskie rozmowy w ramach APEC oraz delegacja partii Komeito pokazały, że odbudowanie relacji dwustronnych będzie bardzo wymagające. Strona chińska niechętnie odnosi się do kluczowych kwestii spornych, na których zależy administracji Kishidy Fumio. Coraz silniejsza koordynacja japońskiej i amerykańskiej retoryki dotyczącej rosnącego zagrożenia w regionie Azji i Pacyfiku zniechęca stronę chińską przed rozwijaniem dialogu z Japonią dotyczącego bezpieczeństwa regionalnego. Rozmowy pokazały jednak, że stronie chińskiej i japońskiej bardzo zależy na odbudowaniu relacji dwustronnych. Pomimo wznowienia dialogu gospodarczego wysokiego szczebla pogorszenie nastrojów biznesowych oraz coraz trudniejsze warunki prowadzenia biznesu mogą zaprzepaścić rządowe plany.