Dyrektor generalny malezyjskiej agencji ds. egzekwowania przepisów morskich (Malaysian Maritime Enforcement Agency, MMEA) Datuk Mohd Zubil Mat Som poinformował, że do końca roku powinien zostać podpisany protokół ustaleń z wietnamską strażą przybrzeżną w sprawie wzmocnienia współpracy z zakresu bezpieczeństwa morskiego. Obie strony zgodziły się, aby w dokumencie uwzględniono szereg obszarów aktywności od misji poszukiwawczych i ratowniczych aż po incydenty związane z wkraczaniem kutrów rybackich na łowiska innych państw (podany został przykład naruszania malezyjskich wód u wschodnich wybrzeży kraju przez wietnamskich rybaków). Rozwiązaniem problemu nielegalnych połowów i kontrowersji z nimi związanych ma być pełna transparentność w dzieleniu się informacjami w oparciu o system automatycznej identyfikacji (Automatic Identification System, AIS). Datuk Mohd Zubil Mat Som ogłosił, że finalna wersja protokołu zostanie wkrótce przedłożona do prokuratury generalnej Malezji w celu ostatecznej recenzji i ewentualnego naniesienia poprawek.
Mimo pandemii koronawirusa Malezja zdaje sobie sprawę jak duże znaczenie dla bezpieczeństwa kraju stanowi możliwość skutecznego zabezpieczenia suwerenności w ramach wyłącznej strefy ekonomicznej. Stąd oprócz zacieśniania współpracy z państwami regionu w obszarze bezpieczeństwa morskiego kontynuowane są inwestycje w zwiększanie potencjału MMEA. Dyrektor generalny Datuk Mohd Zubil Mat Som zapowiedział odbiór w najbliższym czasie trzech łodzi patrolowych, a także alokację dodatkowych środków finansowych w wysokości niemal 67,8 mln USD na zakup zaawansowanego technologicznie statku wielozadaniowego, wyposażonego w cztery łodzie przechwytujące i specjalistyczne drony.
Przy tej okazji nasuwa się pytanie: dlaczego to porozumienie jest tak istotne? W spory na Morzu Południowochińskim są zaangażowane – oprócz Chin (i Tajwanu) – przede wszystkim cztery państwa ASEAN (Malezja, Filipiny, Wietnam, Brunei) oraz piąte w postaci Indonezji, której roszczenia morskie pokrywają się z chińską linią dziewięciu kresu w pobliżu Wysp Natuna. Podczas gdy najwięcej uwagi poświęcamy incydentem i sporom pomiędzy Chinami i poszczególnymi państwami stowarzyszenia to należy zwrócić uwagę, że dochodzi również do nich wewnątrz ASEAN. MMEA poinformowała, że od kwietnia 2019 roku podjęto interwencję wobec 159 kutrów rybackich prowadzących nielegalne połowy na malezyjskich wodach. W wyniku tych działań aresztowano łącznie 1609 rybaków i skonfiskowano połowy o wartości 119,4 mln USD. Innym przykładem tarć, do których dochodzi wewnątrz ASEAN, może być malezyjski wniosek podczas 51. sesji obrad Komisji ds. Granic Szelfu Kontynentalnego ONZ w grudniu 2019 roku w sprawie przedłużenia szelfu kontynentalnego kraju. Wniosek malezyjskiej delegacji nie tylko podważył chińskie, ale również dużą część wietnamskich roszczeń na Morzu Południowochińskim. Te podziały są konsekwentnie wykorzystywane przez Pekin do wpływania na państwa ASEAN i rozgrywania poszczególnych stron sporu na Morzu Południowochińskim dla osiągnięcia partykularnych interesów. W związku z tym zacieśnianie współpracy pomiędzy poszczególnymi państwami wewnątrz ASEAN, ma tak duże znaczenie dla podnoszenia zdolności przeciwdziałania chińskiej polityce na Morzu Południowochińskim z wykorzystaniem narzędzi mających na celu zastraszenie słabszych partnerów.
Czy to znaczy, że do tej pory nie podejmowano kolektywnych działań z zakresu bezpieczeństwa morskiego wewnątrz ASEAN? Na przestrzeni ostatnich lat mieliśmy do czynienia z tego rodzaju przedsięwzięciami. W 2016 roku Indonezja, Filipiny i Malezja zainaugurowały inicjatywę trilateralnych patroli (INDOMALPHI) na morzach Sulu i Celebes. Pierwsze ćwiczenia zrealizowano w 2017 roku i były zorientowane na przeciwdziałaniu takim zagrożeniom jak terroryzm i piractwo. Oprócz tego prowadzone są rozmowy pomiędzy przedstawicielami marynarek wojennych, jak to było w przypadku Wietnamu i Filipin pod koniec 2019 roku. Biorąc pod uwagę skuteczne wykorzystanie przez Pekin tzw. „szarej strefy” – czego najlepszym przykładem są ostatnie wydarzenia wokół rafy Whitsun oraz szerzej w obrębie grupy atolów Union Bank – państwa ASEAN powinny się skupić na koordynowaniu współpracy pomiędzy formacjami straży przybrzeżnych. Dwustronne uregulowanie kwestii spornych pomiędzy państwami stowarzyszenia ułatwi sformułowanie wspólnego frontu w balansowaniu chińskich roszczeń. Oczywiście wciąż wyzwaniem dla zachowania jednomyślności w podejmowaniu decyzji przez ASEAN pozostanie postawa takich państw jak Kambodża czy Laos, które znajdują się głęboko w chińskiej sferze wpływów. Będzie to miało jednak mniejsze znaczenie, jeżeli zostanie zawiązany spójny front państw bezpośrednio zaangażowanych w spór. W takiej sytuacji przy próbie zablokowania niekorzystanego dla Pekinu stanowiska przez Phnom Penh i/lub Wientian, pozostali członkowie ASEAN mogą spróbować wydać komunikat z pominięciem tych państw. W końcu mieliśmy już w przeszłości przykład obejścia zasady jednomyślności w podejmowaniu decyzji na forum ASEAN, o czym świadczy wspólne oświadczenie w sprawie filipińskiej rewolucji z 1986 roku. Mimo sprzeciwu Filipin, stowarzyszenie zajęło krytyczne stanowisko wobec ówczesnej sytuacji w tym kraju.