23.02.2024
Minione tygodnie obfitowały w szereg istotnych wydarzeń i przyniosły równie dużo istotnych informacji dotyczących kwestii praw człowieka na forum ONZ. Jednym z kluczowych wydarzeń było uruchomienie Mechanizmu Powszechnego Przeglądu Praw Człowieka ONZ (Universal Periodic Review) w sprawie Chin. Mechanizm ten stanowi rutynowy - od momentu powołania rezolucji Zgromadzenia Ogólnego ONZ 60/251 - przegląd okresowy statusu przestrzegania praw człowieka we wszystkich państwach członkowskich ONZ. Styczniowy Przegląd był czwartym w historii ChRL dokonywanym na forum ONZ. Poprzednie trzy miały miejsce w 2009, 2013 oraz 2018 roku i skutkowały one podniesieniem głosów w kwestiach etnicznych, religijnych a także współpracy z organami ONZ ws. praw człowieka. Podstawową kwestią jest odpowiedz na pytanie: jakie wątki i wątpliwości w trakcie Przeglądu ChRL poruszone zostały przez państwa Globalnej Północy a jakie przez kraje Globalnego Południa?
Delegacja ChRL w trakcie czwartego Powszechnego Przeglądu Okresowego ONZ w kwestii praw człowieka, pod przewodnictwem ambasadora Chen Xu, przedstawiła własną interpretację sytuacji wewnętrznej, odnoszącą się do tego zagadnienia. Chiny podkreśliły swoje poszanowanie dla ochrony praw człowieka jako „zadania priorytetowego”. Zaznaczono również, iż ścieżka rozwoju praw człowieka w Chinach, zgodna jest z „trendem czasu” i odpowiada warunkom narodowym, promując prawa człowieka w celu zyskania „historycznych osiągnięć”. Zgodnie z przekazem ChRL, Pekin stosuje podejście „skoncentrowane na ludziach”, a administracja ChRL dąży do tego, aby ludziom żyło się lepiej i aby mieli oni przekonanie, że lud sprawuje władze we własnym kraju. Chen Xu zgodnie z wieloletnią praktyką retoryczną dyplomacji ChRL zaznaczył, iż Chiny opowiadają się za promowaniem praw człowieka poprzez rozwój w aspekcie ekonomicznym. Szczególnie zaznaczono fakty dotyczące: wyciągnięcia w ciągu ostatnich ośmiu lat ponad 100 mln obywateli z ubóstwa, zbudowania umiarkowanie zamożnego społeczeństwa oraz osiągnięcia redukcji ubóstwa określonego w Agendzie ONZ na rzecz zrównoważonego rozwoju 2030 na 10 lat przed ustalonym terminem. Ponadto Chen Xu podkreślił, iż „wszystkie 56 grup etnicznych w Chinach jest równych (…) żyje między sobą, pracuje i prosperuje w jedności” a „dzięki wolności religijnej, prawie 200 milionów wyznawców żyje w harmonii”. Taką argumentacją ilościową Chiny próbują przekonywać partnerów z państw Globalnego Południa. Ponadto UPR stał się również doskonałą platformą do promocji globalnych inicjatyw ChRL. Chen Xu określił Globalną Inicjatywę Rozwoju, Globalną Inicjatywę Bezpieczeństwa oraz Globalną Inicjatywę Cywilizacyjną jako „dobre metody” dla rozwiązania deficytu rozwojowego, rozwiązania dylematu bezpieczeństwa i wzmocnienia się „wzajemnej, międzycywilizacyjnej nauki”. Ambasador ChRL przy ONZ w Genewie zaznaczył również, iż ponad 120 państw pozytywnie oceniło postępy Chin w dziedzinie praw człowieka, co miało w pełni potwierdzać i legitymizować „nieustanne wysiłki Chin w tym zakresie” oraz docenić „chińską praktykę demokracji ludowej”.
Zgodnie z oczekiwaniami, delegacja Chin znalazła się pod presją pytań, rekomendacji i próśb ze strony przedstawicieli państw Zachodu jak i państw rozwijających się. Dokument opublikowany na stronie Rady Praw Człowieka ONZ, umożliwia analizę ilościową, jakościową oraz tematyczną przesłanych pytań dyplomacji ChRL przez przedstawicieli państw rozwiniętych jak i rozwijających się. Wśród państw Globalnej Północy, które skorzystały z możliwości zadawania pytań, znalazły się: Australia, Austria, Belgia, Kanada, Niemcy, Holandia, Liechtenstein, Szwecja, Szwajcaria, Wielka Brytania, USA, a także Słowenia, Singapur, Republika Korei, Portugalia oraz Hiszpania. Natomiast do grupy państw rozwijających się zalicza się: Algierię, Antiguę i Barbudę, Bangladesz, Białoruś, Boliwię, Burundi, Kamerun, Kubę, Erytreę, Iran, Laos, Nikaraguę, Pakistan, Rosję, Sri Lankę, Syrię, Wenezuelę, Wietnam, Zimbabwe oraz Koreę Północną. Z analizy ilościowej wynika, że z grupy 36 państw, które wystosowały pytania, 20 państw było przedstawicielami grupy państw rozwijających się (55,5%), natomiast 16 państw (44,5%) należało do grupy państw rozwiniętych. Warto zauważyć, że grupa państw rozwijających się jest na świecie liczniejsza niż grupa państw rozwiniętych, niemniej stosunkowo równe rozłożenie "parytetu rozwojowego" pozytywnie wpłynęło na dyskusję w tak ważnej kwestii jak prawa człowieka, zarówno uwzględniając głosy negatywne jak i pozytywne. Dodatkowo, największa liczba państw, które wystosowały uwagi wobec Chin, pochodziła z Azji (30,56%) oraz Europy (30,56%), następnie Ameryki Łacińskiej i Karaibów (13,89%) oraz Afryki (13,89%), Ameryki Północnej (5,56%) oraz Państw Oceanii (2,78%). Analiza jakościowa wystosowanych pytań, uwag i komentarzy pozostaje równie istotna. Kraje Globalnego Południa, zazwyczaj koncentrowały się na kwestiach związanych z „wymianą doświadczeń, sukcesów i najlepszych praktyk” w obszarach takich jak rozwój systemu prawnego, promocja zatrudnienia, walka z ubóstwem czy postęp technologiczny. Pytania oraz uwagi państw rozwijających się często odzwierciedlały podejście preferowane przez dyplomację ChRL, tj. oparte na współpracy i uczeniu się, poszukując rozwiązań, które mogłyby mieć zastosowanie w ich własnych wyzwaniach rozwojowych. Natomiast pytania płynące od przedstawicieli państw rozwiniętych, często wyrażały obawy dotyczące przestrzegania praw człowieka, przejrzystości, reform prawnych i wdrażania międzynarodowych konwencji. Pytania te z natury stały się bardziej krytyczne, wskazując na niezgodność działań Chin z międzynarodowymi standardami i prawem międzynarodowym w niektórych obszarach (np. kwestii mniejszości etnicznych w Xinjiangu) oraz sposób traktowania swobód obywatelskich, przejrzystości prawnej i współpracy ChRL z agendami ONZ w zakresie ochrony praw człowieka oraz ich ewaluacji. Istotnie, rozbieżności w charakterystyce pytań wskazują na różne priorytety, perspektywy i cele krajów rozwijających się i rozwiniętych. Analiza tematyczna pytań skierowanych w stronę Chin z podziałem na regiony/kontynenty, również dostarcza ciekawych wniosków, gdyż pozwala nam określić priorytety regionu, które istotnie wpływają również na kreowanie agendy wobec tychże państw przez Chiny. Wobec powyższego należy wskazać, iż państwa afrykańskie skupiają się głównie na wysiłkach Chin w zakresie doskonalenia krajowego systemu prawnego, ochrony praw człowieka oraz budowania sprawiedliwego ładu społecznego. Kluczowym aspektem jest również kwestia rozwoju gospodarczego i walki z ubóstwem, gdyż państwa takie jak Kamerun czy Erytrea wyraźnie wykazują zainteresowanie chińskimi strategiami rozwoju gospodarczego, walki z ubóstwem oraz zmniejszania dysproporcji rozwojowych między obszarami miejskimi a wiejskimi. Kraje azjatyckie z kolei skupiają się na kwestiach innowacji technologicznych i rozwoju kompetencji cyfrowych, jak w przypadku Singapuru lub ochronie środowiska naturalnego, tak jak np. Syria. Państwa europejskie zdecydowanie koncentrowały się na kwestiach związanych stricte z przestrzeganiem praw człowieka, wliczając w to ochronę praw mniejszości, wolność religijną oraz zaniechanie nielegalnych praktyk, takich jak przymusowa praca, co znalazło się w postulatach m.in. Niemiec czy Wielkiej Brytanii. Ponadto delegaci Szwajcarii i Szwecji zwrócili uwagę na istotną kwestię przejrzystości i współpracy międzynarodowej, gdzie największe kontrowersje dotyczą jakości współpracy Chin z międzynarodowymi organami ochrony praw człowieka (w tym jednostek ONZ) oraz przejrzystości procesów prawnych i sądowniczych w Chinach. Państwa Ameryki Łacińskiej i Karaibów skupiały się głównie na kwestiach ochrony kultury i praw mniejszości w pozytywnym kontekście. Na przykład Wenezuela wyraziła zainteresowanie sposobami, jakimi Chiny chronią prawo i kulturę mniejszości etnicznych a także wspierają ich rozwój. Ponadto istotną kwestią podnoszoną przez państwa regionu AmLat była edukacja i rozwój młodzieży. Ponadto, zarówno delegaci pochodzący z Ameryki Północnej jak i Australii, konsekwentnie podnosili kwestie naruszeń praw człowieka i prawa międzynarodowego, ze szczególnym uwzględnieniem praw mniejszości etnicznych a także spraw dotyczących reform prawnych takich jak m.in. ratyfikacja Międzynarodowego Paktu Praw Obywatelskich i Politycznych (ICCPR), a także kwestii arbitralnych zatrzymań i wolności słowa.
W kontekście utrzymywania konkretnych narracji przez poszczególnych aktorów sceny międzynarodowej, szczególnie należy przyjrzeć się informacjom przekazanym przez agencję informacyjną Reutera. Okazało się, co dość naturalne w dyplomacji, iż Chiny lobbowały kraje rozwijające się, aby te pozytywnie wyrażały się na temat pekińskich wizji praw człowieka oraz osiągnięć w tym zakresie. Chiny opublikowały oświadczenie, w którym Pekin „stanowczo sprzeciwia się upolitycznieniu praw człowieka” i „promuje bardziej sprawiedliwe oraz inkluzywne globalne zarządzanie prawami człowieka”. Dziennikarze “The Diplomat” w grudniu 2023 roku informowali o braku sprawczości po publikacji wyników poprzedniego UPR Chin z 2018 roku, wskazując na pogarszającą się współpracę chińskiego rządu z odpowiednimi agendami ONZ ds. praw człowieka. Wygląda na to, że przez promowanie własnego dyskursu na temat praw człowieka Chiny eliminują, negatywną dla nich agendę praw człowieka. Działania i rekomendacje agencji ONZ w Genewie dotyczącej praw człowieka nie mają mocy prawnej, jednak kierunek tychże działań może wywierać presję na uczestników prac Zgromadzenia Ogólnego ONZ oraz Rady Bezpieczeństwa ONZ.
Czy dyplomacja chińska odniosła sukces w tym zakresie? Wydaje się, że tak, gdyż jak wcześniej wspomniano, w ogólnym rozrachunku, 120 z 193 państw miało wyrazić zadowolenie z obecnego stanu przestrzegania praw człowieka w Chinach. Tym samym, ponad 62% ogółu społeczności międzynarodowej jest przychylne działaniom Chin. Jeśli jednak spojrzymy na liczbę państw, które skorzystały z prawa do oddania głosu podczas debaty UPR dotyczącej kwestii praw człowieka w Chinach - a było ich 163 - proporcje te będą rosły na korzyść Chin (ponad 73%), wzmacniając chińską narrację. Powyższe argumenty będą stanowić bardzo mocne przesłanki dla Chin w kwestii kontynuacji działań związanych z redefinicja ogólnoprzyjętych zasad odnoszących się do praw człowieka. Chiny będą podejmować szeroki wachlarz działań w tym zakresie. W kontekście Rady Praw Człowieka istotne jest również to, iż Chiny zobowiązały się do przekazania 1 mln USD na wsparcie Biura Praw Człowieka ONZ, celem utworzenia „centrum wiedzy” w zakresie praw gospodarczych, społecznych i kulturalnych. ChRL stara się zatem konsekwentnie forsować narrację o supremacji ekonomicznej nad wolnością jednostki per se. Należy przy tym wskazać, iż przekazanie 1 mln USD na wsparcie Biura stanowi bardziej zabieg public relations, biorąc pod uwagę, iż Chiny na przestrzeni całego 2023 roku dobrowolnie przekazały 4 mln USD, przy 34,5 mln USD przekazanych przez Komisję Europejską , 32,9 mln USD przekazanych przez USA czy 28,6 mln USD przekazanych przez Szwecję.
Wnioski płynące z pogłębionej analizy pytań wystosowanych w kierunku ChRL ukazuje złożoność interakcji pomiędzy państwami o różnym stopniu rozwoju. Różnorodność podejść i priorytetów wśród państw rozwijających się i rozwiniętych z Chinami nie świadczy tylko o odmiennej percepcji i odmiennych interesach tychże, ale przede wszystkim o różnicach wynikających ze strategii dyplomatycznych, gdzie wzrost siły gospodarczej i politycznej Chin odbierany jest jako wyzwanie dla obecnego porządku światowego. Chiny w swoich strategiach narracyjnych, wskazują na złożoność kontekstów historycznych, politycznych, gospodarczych i kulturowych każdego z państw uczestniczących w dyskusji. Tym samym promują drugą i trzecią generacją praw człowieka. Pierwsza generacja praw człowieka dotyczyła głównie ochrony jednostki przed nadużyciami ze strony władzy. Druga generacja natomiast koncentruje się na zapewnieniu minimalnych warunków życiowych i rozwoju, a trzecia generacja promuje prawa i dobro wspólne na szerszą, globalną skalę. Jednak zdaniem państw rozwiniętych, nie jest to okoliczność łagodząca aktywności ChRL, co do których obiekcje wystosowane zostały w sesji pytań i odpowiedzi w ramach Powszechnego Przeglądu Praw Człowieka. Dotyczą one spraw zasadniczych, tj. aspektów głównie poruszanych w pierwszej generacji praw człowieka.